Al voor dat we aan de Duitse grens zijn, valt de regen met bakken uit de hemel. Onderweg passeren we een aantal ongevallen maar wij bereiken om 20.00u zonder problemen het Mercure Hotel.  Mooie tijd voor een lekker startdiner om onze vakantie in te luiden.

De privéshuttle van het hotel brengt ons om 8.30u naar de luchthaven. Wij zijn heel braaf op tijd voor onze vlucht die om 11.45u vertrekt. Bij het inchecken krijgen we te horen dat de wachttijd voor de douane 90 minuten bedraagt! De rij start al middenin de vertrekhal. Wij
staan tussen mega veel gestreste mensen in die al snappen dat ze hun vlucht zullen missen. En de douaniers laten zich niet gek maken, oftewel alles op z'n gemakje. ondanks de aangekondigde wachttijd van 90 minuten zijn wij er toch met een uurtje doorheen en hebben zelfs nog tijd om een ontbijtje te nuttigen. Onze vlucht lijkt op schema te worden uitgevoerd, maar als we eenmaal in het vliegtuig zitten hebben we toch een uur vertraging. Maar we zitten  prima, een rij van 3 voor ons 2en en het entertainment systeem werkt al. Wat een mazzel, 3 lege stoelen in het vliegtuig waarvan 1 dus naast ons. Dus filmpje aan en gewoon relaxen tot we morgenvroeg in Singapore zijn.

Bij aankomst regent en onweert het zó hard dat het te gevaarlijk is om de bagage uit de vliegtuigen te laden. Dus vertraging van een half uur aan de bagage band waar we wel netjes wat te drinken krijgen aangeboden. Vervolgens met een via internet geboekte shuttlebus naar ons hotel. We arriveren om 8.30u bij het MSocial Singapore hotel waar helaas de kamer pas om 11.00u beschikbaar is. We slaan onze bagage op en gaan voorzien van paraplu en plattegrond op zoek naar een geldautomaat. Eenmaal de straat uit, komt het water weer met bakken naar beneden en blijkt onze volautomatische paraplu niet te openen. Dus snel naar een schuilplaats en vervolgens terug naar het hotel voor een  nieuwe plu. Die is zo geregeld maar me bewaren hem voor straks. We gaan gewoon op het bankje onder de overkapping van het hotel zitten want onze outfit is alles behalve tropenproof. Dus we wachten tot 11.00u en dan gaan we straks opnieuw een poging wagen. De enige troost die we met de regen hebben is dat "onze Max" op z'n best rijdt in de regen. Maar we hopen nu eigenlijk toch een beetje op een droge race. De kamer is aan de kleine kant (vierkante meters in Singapore zijn duur!) maar van alle gemakken en technische snufjes voorzien. Bij de kamer hoort zelfs een mobieltje waar we onbeperkt gebruik van mogen maken en waar allerlei handige apps op zitten. Dat wandelt een stuk handiger dan met een plattegrond en ziet er een stuk minder toeristisch uit want hier loopt echt iedereen met een mobieltje in zijn hand. We kunnen zelfs de robot van het hotel bellen die dan de bestelde drankjes zelf komt afleveren. En wij maar denken dat we in Nederland zo modern zijn. Singapore geeft ons het gevoel dat wij al zo'n 25 jaar achterlopen. En ook wel prettig, een prima grote flat screen voor ons bed en abonnement op Fox Sport. Hoeven we de vrije trainingen en de kwalificatie in elk geval niet te missen. En die belooft wat voor morgen. Max op P2!! Een prima eerste dag Singapore.

Rond het middaguur wordt ons echt aangeraden om alvast een taxi te nemen naar het circuit omdat er later geen doorkomen meer aan is en het hotelpersoneel ons voor gek verklaart als we vertellen dat we eigenlijk te voet naar het circuit willen. Volgens hun niet te doen in deze hitte. Dus de taxi staat in 2 minuten gereed. Misschien ook wel beter. De dag is nog lang en fijn dat we fris aankomen. Maar daar staan we dan vol enthousiasme om 12.30u bij het circuit dat pas om 15.00u open gaat. Gigantisch om op deze locatie te zijn. Singapore is toch wel de meest indrukwekkende stad die we tot nu toe hebben bezocht. Mega mooie gebouwen en allemaal super onderhouden. Alles omringt door strak aangelegd en keurig onderhouden groen met de mooiste waterpartijen er omheen. Werkelijk nérgens een vuiltje te bekennen. En gelukkig een mega shopping center voor het circuit met airco waar we onze tijd wel kunnen opvullen. En deze is zelfs voor Harrie favoriet want we scoren een GoPro camera die al op ons verlanglijstje stond om onze snorkelavonturen later deze vakantie vast te kunnen leggen. Klokslag 15.00u gaan de poorten open en kunnen wij het terrein gaan verkennen. We genieten van de Ferrari Challenge maar moeten voor de aanvang van de Porsche Carrera race in een tent gaan schuilen. Deze race moet worden uitgesteld vanwege een tropische bui waarin in no time het hele terrein blank staat. Het mooie terrein verandert in een modderpoel. Wat een zonde. Maar als de zon weer doorbreekt is de goede sfeer weer snel hersteld. We genieten van de race en later van een concert van Duran Duran. We wisten niet eens dat die nog bestaan maar ze geven werkelijk een wervelende show. En dat bij 32 graden. Om 18.30 weer terug naar de tribune voor de rijdersparade. Ik heb volgens mij alle coureurs mooi op film, behalve......Precies, Max! Sta ik daar zo enthousiast te roepen dat ik geen erg meer heb in de stand van de filmcamera. Och ja, het gevoel is bewaard. En dan wederom slecht weer. Vlak voor de start zien we op het beeldscherm de ponchos al te voorschijn komen terwijl het aan onze kant van het circuit nog droog is. Maar binnen 5 minuten zitten ook wij vastgeplakt in een plastic poncho in de stromende regen  klaar voor de race. De start lampen branden, de spanning loopt bij iedereen hoog op. Als de lampen uit gaan gebeurt wat wij dus niet hadden willen mee maken. Max wordt binnen 200 meter door de 2 ferari's gesandwitcht en het is voor hem einde race. We hebben hem dus in de race niet eens voorbij zien komen. Er zijn landgenoten die direct vertrekken maar als echte liefhebbers kijken wij deze race natuurlijk wel helemaal af. Om 22.00u eindigt deze met een overwinning voor Hamilton en wandelen wij terug naar het hotel. Een illusie armer maar een ervaring rijker. Douchen, koffers pakken, en nog 2 uurtjes slapen want om 4.00u worden we al opgehaald voor onze transfer naar de luchthaven.

Ook onze airportshuttle is strak gepland en we blijken een privé transfer te hebben waardoor we een uur te vroeg op de luchthaven zijn. Maar ook hier is alles goed geregeld en ze nemen onze bagage na een eigen checkin te hebben uitgevoerd alvast in ontvangst. Dus wéér tijd over om te shoppen en natuurlijk gaan we weer voor een technisch snufje. Snoepwinkel voor Harrie hier. We kopen hier een stabilisatorgrip voor onze eerder gescoorde Gopro camera. Och, een beetjes troost na de teleurstellende race van gisteren gunnen we onszelf wel. De vlucht is keurig op tijd en in  Makassar staat gids Sandi van Tari Travel ons al op te wachten. De chauffeur is er binnen 5 minuten en we zijn om 7.45u al onderweg naar ons eerste hotel in Sulawesi. En wat gaan we hier vandaag doen? UITRUSTEN! Vanavond nuttigen we een heerlijk diner in het skyline restaurant op de 20e etage van ons hotel Aston. Dat is een relaxte afsluiter van de dag.

Om 7.30u worden we opgehaald door gids Sandi en maken we kennis met Tono, onze chauffeur voor de komende 11 dagen. We maken een korte foto stop bij Fort Rotterdam in Makassar en rijden dan naar Maros. Hier maken we een mooie wandeling door de rijstvelden en mooie waterpartijen en kalksteenrotsen. Een schitterende omgeving die alleen maar rust uitstraalt. In het dorpje hebben ze een cafeetje gebouwd in de berg en aansluitend een ontmoetingsterras voor de dorpsbewoners waar 's avonds karaoke favoriet is. We gaan naar het huis van de leider van het dorp voor een theestop en krijgen ook nog heerlijke gebakken banaan. Eigenlijk stond hier een vervolg van de wandeling naar een grot met prehistorische tekeningen op het programma maar er is vandaag in het dorp ook een bruiloft en we worden uitgenodigd om naar het huis van de bruid te gaan om de voorbereidingen voor de bruiloft te zien. We besluiten om de rots te laten voor wat het is gebruik te maken van deze super sympathieke uitnodiging. We worden ontzettend hartelijk ontvangen en de familie staat er op dat we in het huis de voorbereiding van de bruiloft komen vieren. Het huis is helemaal bekleed met felgekleurde stoffen. Deze feeststoffering hebben ze gehuurd net als de muziekinstallatie. In het huisje zitten al diverse gasten te genieten van alle zoete lekkernijen. Ze staan erop dat wij ook plaatsnemen en een diversiteit aan eigen gebakken taarten wordt ons aangeboden. Wij voelen ons op opgelaten om taart te nemen maar de jongen die alle taarten heeft gebakken,  maakt ons duidelijk dat nee zeggen geen optie is. Het liefst zou hij willen dat we van alles wat proberen maar dat is toch echt onmogelijk. We houden het bij 2 verschillende  taarten die allebei heerlijk zijn. De bruid zit nog achter een schermpje in de make-up maar even later komt zij er ook bijzitten en kunnen we haar alvast feliciteren met haar huwelijk. De gasten zijn al in feestkleding maar de bruid nog niet. De huwelijksceremonie zal om 15.00u plaatsvinden maar daar kunnen wij helaas niet op wachten. Net als bij ons is het gebruikelijk dat de gasten geld geven omdat de bruiloft kostbaar is. De familie is erg dankbaar als wij bij vertrek ook een klein bedrag schenken. Eenmaal buiten gaat de bakker van de familie nog trots met ons op de foto. Binnen zijn trouwens ook de nodige foto's van ons gemaakt met familieleden omdat ze het geweldig vinden om Nederlandse gasten op hun feest te hebben gehad. We wandelen weer terug haar het huis van de dorpsleider want hier hebben ze intussen een heerlijke lunch bereid. Tja het leven van een toerist in Sulawesi is zwaar want we kunnen het niet maken om te zeggen dat we eigenlijk geen honger meer hebben. Dus we nemen van alles een beetje. Jammer dat we niet meer honger hebben want het is een heerlijke lunch. Na de lunch wandelen we nog een kort stuk naar de rand van de berg op zoek naar de zwarte Makken. We hebben het geluk om ze aan de rand van de jungle eventjes te zien. Omdat ze erg schuw zijn, is de pret maar van korte duur want ze verstoppen zich al snel verder de jungle in. We wandelen naar de rivier waar ons boottochtje start. De leider van het dorp had ons al via Sandi laten weten dat het beter was dat Harrie een eigen boot zou krijgen. Toen we eenmaal bij de river waren en 6 personen uit 1 boot zagen stappen, dachten we  nog dat die Privat Harrie- boot een grapje was. Maar toen zagen we 2 oudere mannen aan komen gepeddeld in 2 kleine smalle bootjes. Dus geen zitbankjes en geen motor. En ik had nog zo gehoopt om even lekker uit te waaien op de rivier want dat was wel welkom na de wandelingen bij 33 graden. Maar evengoed is het een mooi tochtje en zonder motor past eigenlijk ook wel beter in dit mooie stuk rustige natuur. Bij het eindpunt staat Tono ons met de auto op te wachten. In het eerstvolgende dorp kopen we een simkaartje voor onze telefoon en nemen we afscheid van gids Sandi. We rijden naar onze volgende bestemming Malino. Hiervoor staat 3 uur gepland. Maar gauw genoeg belanden we in een file door wegwerkzaamheden. Er komt wel voortdurend tegemoet komend verkeer maar wij staan muurvast. En hier vindt iedereen het maar normaal dat er ook geen politie komt om het verkeer in beide richtingen te regelen. Na 2 uur stilstaan, kunnen we eindelijk onze weg vervolgen. Het is dus al donker als we bij de bungalow van Rumah Tengah Sawah aan komen. De omgeving kunnen we dus nog niet zo goed zien maar de bungalow is helemaal top en van alle gemakken voorzien. Na kennis te hebben gemaakt met gids Yusran, maar ze noemen hem Jos, frissen we ons snel wat op en rijden met Tono terug naar het dorp om nog wat te eten. Daarna snel naar bed want morgen staat een wandeling van zo'n 5 uur op het programma.

Wat een geweldige plek om je ontbijt te nuttigen. We hebben vanaf hier een prachtig uitzicht over de rijstvelden naar de dorpjes in de bergen waar we straks naar toe wandelen. Om 8.00u starten we onze wandeling met Jos. We wandelen in rustig tempo want het grootste deel van de route is licht bergop. Onderweg geeft Jos ons uitleg over de planten en bomen en de tradities in de dorpen. Het is een prettige wandeling met voortdurend mooie uitzichten. Dan wordt het toch iets spannender.We bereiken een rivier waarover een brug is gemaakt van gebundelde  bamboestokken met daarboven een dunne staaldraad om jezelf in balans te houden. Eén voor één gaan we zijwaarts deze brug over. Hier zijn we gelukkig zonder kleerscheuren overheen gekomen. Pffff, toch prettig om veilig aan de overkant te staan. Rond 11.30u hebben we een theestop in het huis bij een super aardige familie. Één van de dochter des huizes is onze gastvrouw en we krijgen thee met zelfgebakken koekjes en kleine zoete banaantjes. De gastvrouw zit mij al een tijdje aan te staren alsof ze een geestverschijning ziet tot ze aan Jos vraagt of ik gekleurde lenzen draag. Ze heeft nog nooit iemand gezien met zulke blauwe ogen. En dat is hier een schoonheidsideaal want ze verkopen hier dus ook blauwe lenzen. Even later voelt haar jongere zus aan mijn neus en maakt een gebaar dat ze die er wil aftrekken en op haar gezicht wil zetten. Een grappige opkikker om als schoonheidsideaal te worden bewonderd. Maar ook Harrie zijn postuur met brede schouders is in trek en de dames aaien ook vol pret en bewondering over hem heen. Ze willen met ons op de foto en hopen dat wij deze toch echt via Jos naar ze willen opsturen. Dan gaan ze die inlijsten en in hun huis hangen. Als we nu maar niet naast onze schoenen gaan lopen want de tocht is nog lang. We gaan weer verder en al gauw komen we een groepje bewoners tegen die stoppen om Harrie zijn haar te bewonderen. Ze vinden zijn teenager kapsel in combinatie met het grijze haar helemaal geweldig! Als we dus een keertje in een dip terecht komen, weten we waar we naartoe moeten om te herstellen. Om 14.00u bereiken we in het kleinste dorpje het huisje van de familie die onze lunch verzorgt. Dit keer een vegetarische  lunch maar zeker niet minder lekker. Na de lunch komen we na ongeveer een half uur lopen voor een ongewenste verrassing te staan. Onze wandelpad eindigt plots in een diepe afgraving waarin een grote kraan staat en tientallen werkers die zo goed als niks doen. Jos schrikt van de situatie. Wat is hier aan de hand?! Ze hebben plotseling bedacht de pad te gaan verbreden maar zijn gestuit op een grote rotsblok in de grond die ze met geen mogelijkheid weg krijgen. De grond is dus al diep afgegraven met vlak aan de rand waar wij staan de grote rotsblok. Hier kunnen we dus écht niet meer verder. De hele route terug is geen optie, dan zijn we nog in het donker op pad dus Jos gaat bij boeren informeren hoe we vanaf hier nog aan de overkant van deze berg en rivier kunnen komen. De eerste optie die Jos krijgt toegewezen slaan wij resoluut af. Stijl naar beneden en totaal geen pad te bekennen en ook geen zicht op de route naar de overkant. Een stuk verderop worden we gewezen op de tweede mogelijkheid. We moeten toch stijl naar beneden door deze als jungle begroeide ravijn. Maar omdat ook Jos hier nog nooit heeft gelopen twijfelen we al snel of we wel de juiste kant op lopen. We krijgen hulp van een boer onderweg die bereid is om ons door het eerste moeilijke stuk heen te loodsen. Met de gekapte bamboe op zijn schouder klautert hij een heel stuk met ons mee. Op een gegeven moment blijft hij op een rijstveld staan zodat hij ons in zicht blijft houden en aanwijzingen kan toeroepen of we links of rechts moeten. Als we hier niet naar beneden kletteren of onze benen breken dan kunnen we alleen maar hopen dat we niet sterven aan een hartaanval. We hebben al behoorlijk wat fratsen uitgehaald tijdens onze vakanties maar dit overtreft alles. En dan hoor ik achter mij Harrie wegschuiven. Hij belandt in een split waarvan hij zelf niet wist dat hij hem kon maken. Wonder boven wonder heeft hij geen lichamelijk letsel maar heeft hij het er niet zonder kleerscheuren vanaf gebracht. Zijn broek is achter helemaal opengescheurd. En ondanks dat het zijn favoriete korte wandelbroek is, schieten we toch in een lachbui als hij zegt dat die extra airco best lekker is. Ondertussen worden we gevolgd door 2 mini Loesepoesjes van ongeveer 1 week oud. Zo zielig hoopvol miauwend in de achtervolging. Zo klein als ze zijn , zijn ze wel een stuk behendiger dan wij. En dan belanden we bij een obstakel waarop we écht niet meer staan wachten. We moeten nu de rivier over via een soortgelijke bamboebrug als vanochtend maar deze is slecht gebundeld, dus NIET STABIEL en er is ook GEEN STAALDRAAD gespannen om je aan vast te houden én dubbel zo lang als die van vanochtend. We zien Jos nu toch ook voor het eerst angstig kijken of we dit gaan redden. Maar we hebben geen keuze. Ik ga samen met Jos hand in hand zijwaarts balancerend over deze wankele constructie maar Harrie moet deze uitdaging in zijn eentje zien te overwinnen. Ik sta dus al aan de overkant maar durf écht niet te kijken. Ik hoor voortdurende de bamboe rollen, echt vreselijk. Pas als ik zijn stappen dichterbij hoor komen, durf ik te kijken. Wat een vreselijk avontuur maar wat een super goed einde. We staan trillend te kijken hoe de katjes aan de overkant teleurgesteld afhaken en nog één keertje omkijken voordat ze weglopen. Even bijkomen van dit avontuur en dan toch nog even flink zijn voor het laatste stuk naar de weg. Gelukkig is Jos via zijn porto wel voortdurend  in contact kunnen blijven met het "thuisfront". Wij hadden wel steeds goed ontvangst als er werd geïnformeerd waar we waren maar ze konden aan de andere kant het antwoord van Jos niet altijd  horen. Maar hij heeft Tono wel tijdig gesproken zodat die weet dat we nu bijna de weg bereikt hebben waar hij ons kan oppikken. De laatste meters bergop naar de weg vergen ook echt onze laatste energie. Wat zijn we blij als we Tono voor de bocht al horen toeteren en wuiven hem met drieën tegemoet. Deze route is nooit eerder door een toerist getrotseerd maar Jos zegt lachend dat die ook zeker nóóit in een programma zal worden opgenomen. Een stukje verderop maken we nog even een stop om vanaf de weg een waterval te bewonderen waar Tono ook nog een foto van ons drieën maakt als aandenken aan de goede afloop van dit avontuur. Op weg in de auto schiet ik nog in een lachbui en krijg bijna niet verteld wat er zo grappig is. Maar ik heb gisteren Harrie beloofd om deze favoriete broek morgen te wassen nadat zijn zitvlak nogal vuil uit de boot kwam omdat hij daar gewoon in de modder had gezeten. In mijn bootje zat ik droog op palmbladeren. Ik bedenk me nu dus dat ik die broek niet meer hoef te wassen. Die heeft nog maar 1 bestemming.... de vuilnisbak. En zo hebben we, nog steeds zwaar onder de indruk van wat we hebben meegemaakt, toch ook weer een hoop lol. We genieten van de meest verdiende douche allertijden, gaan in het dorp nog snel een hapje eten en slaan bij de supermarkt wat broodjes en drinken in voor onze lunch voor morgen want bij villa Tengah kunnen we alleen ontbijten en wij zijn niet van plan om ons terras met prachtig uitzicht morgen nog te verlaten.

En vandaag gaan we eens heerlijk genieten van het supermooie terras voor onze bungalow bij Villa Tengah. Wat een gave locatie is dit! En wat komt het goed uit dat wij hier een extra dag in het programma hebben laten inpassen. Toen wisten we nog niet dat we die rustdag ook écht nodig zouden hebben maar we zijn dus super blij met deze keuze. Harrie had eergisteren bij aankomst al direct het riante ligbed op ons terras geclaimd maar hij wist gelukkig nog niet hoe heerlijk de hangstoel zit. Na het ontbijt verrichten we toch even wat lichte arbeid in de vorm van een handwas. Normaal alleen wat ondergoed maar tja...aangezien Harrie gisteren zijn favoriete korte broek heeft afgeschreven, moeten we nu toch maar even de formule1 modder uit Singapore uit favoriet nummer 2 wassen. Maar verder doen we dus ook écht NIETS.

We vertrekken om 8.00u richting Bira waarvoor zo'n 6 tot 7 uur op de planning staat. Deze keer geen onverwachte obstakels onderweg dus onze rit verloopt soepel. De weg is uiteraard niet overal even strak maar wij kennen veel extremere varianten dus je hoort ons niet klagen. Rond 13.00u zijn we al bijna in Bira en stoppen we bij een restaurant aan zee voor onze lunch. Als ik even wat over het terras wandel om wat te filmen is Harrie voor de locals The Special of the Day. Eerst komt een vader met zijn baby bescheiden vragen of ze met Harrie op de foto mogen. Maar als één schaap over de dam is, volgt de rest van de familie. En dan is er voor mij ook geen ontsnappen meer aan. Maar wij doen natuurlijk tijdens onze vakanties hetzelfde dus we hebben er geen probleem mee. Integendeel,  het zorgt telkens voor een gezellig sfeertje. Voordat we doorrijden naar Bira maken we nog een stop in Tanah Beru om de bouw van de houten boten te bekijken. En hier worden niet zo maar wat bootjes gebouwd. Ze zijn aan het werk aan mega constructies waaronder een enorme Pinisi, gebouwd onder Franse opdracht. Op dit moment zijn ze aan deze mega zeilboot al 8 maanden aan het werk en is de basisconstructie af. We mogen deze bouw ook van binnen bewonderen. Harrie en Tono maken gebruik van deze kans maar ik film braaf vanaf de grond. Het is een behoorlijke hoogte en de plank naar boven is, in tegenstelling tot de boot, geen constructief hoogstandje. Zult je zien, hebben we die jungle experience overleefd, zou ik hier op mijn slippertjes van de steigerplank afdonderen. Maar volgens Harrie was de binnenkant ook zeker de moeite waard. Bof ik even dat het een goede fotograaf is. Vanaf hier is het nog maar tien minuutjes naar Bira, waar we de komende 2 nachten slapen bij Bara Beach Bungalow. We hebben hier een prima bungalow dicht aan het strand. Wederom een mooie locatie met gezellig restaurant en terras op het strand. We regelen alvast een bootje om morgenvroeg te gaan snorkelen bij een eiland tegenover het hotel. Dan kunnen we eindelijk met onze nieuwe aanwinst, de fullmask snorkels, op avontuur. Dat zal hopelijk toch wel een iets spectaculairder uitzicht worden dan de badkuip in Millus. Ja lach maar, maar we moesten die dingen toch ergens testen voor vertrek.

Om 9.00u stappen we op de boot en varen in een klein half uurtje naar het eiland Pulau Liukanglu. We trekken de geleende flippers van het hotel aan, zetten onze snorkelmaskers op en plonsen vanaf de boot het water in. We snorkelen boven het koraal tussen de vissen door maar zowel de vissen als het koraal zijn niet bijzonder kleurrijk. En de vissen hebben gemiddeld formaat sardientje. Ik verlies Harrie uit het zicht maar de bootmannen houden ons wel continu in de gaten dus één van hen wijst mij richting Harrie. Als ik die eindelijk heb bereikt, doet hij net zijn masker af en ik zie dat zijn inmiddels bruine toet nu lijkbleek is. Hij is hartstikke misselijk en we proberen samen terug te zwemmen naar de boot. Maar het valt niet mee om het te winnen van de stroming maar de bootsman geeft al een teken dat ze naar ons varen. Dat is ook het voordeel van de boot privé huren want daarbij is de afspraak dat de boot de zwemmers volgt. We varen een stuk verder en gaan nu voor de rotskant van het eiland voor anker. Harrie is nog niet fit en stuurt mij op verkenning en zegt dat hij pas van de boot komt als ik Stoffel de schildpad zie. Maar helaas,  de vissen zijn hier ietsje groter maar het is nog steeds niet geweldig. We besluiten om dan maar naar het strand te varen in de hoop dat Harrie daar wat opknapt. Er staan gelukkig een paar bedjes en er zijn ook wat hangmatten. Het is een prachtig, rustig strandje met hagelwit zand. We rusten hier anderhalf uur en eten wat crackers. Harrie denkt dat hij fit genoeg is om nog een snorkelpoging te wagen. We hebben de camera inmiddels op mijn masker gezet omdat de kans dat ik nog iets moois ga ontdekken iets groter is dan bij Harrie. En helaas, zijn snorkelen is weer van korte duur. Als ik even opkijk, zie ik hem alweer de boot op klimmen. En het is wel duidelijk dat we vandaag gewoon moeten stoppen. Ik film nog wat als ik terug snorkel naar de boot maar spectaculair is het niet geworden. We gaan volgende week op Bunaken gewoon in de herkansing. Om 12.30u worden we weer voor ons hotel afgezet en verdwijnt Harrie maar direct naar de kamer. Dat wordt bed liggen tot 15.30u en dan gaan we toch maar naar het terras en bestellen kippensoep. Hopelijk heeft die hier ook een helende werking. Hij is in elk geval wel lekker. Dan horen we van andere gasten dat zij prachtige grote vissen én ook een schildpad hebben gezien. Zij waren ook eerst naar de overkant gevaren en vonden het daar ook niks. Toen is de boot naar een plek hier om de hoek bij het hotel gevaren en daar zwommen haaitjes, een grote mantarog en dus ook een grote schildpad. Wij moeten dus echt op Bunaken onze schade nog gaan inhalen. Harrie blijft op het terras en ik maak nog even, samen met Yvonne, een wandeling langs de branding. Het is geen mega wandeling want deze baai is niet zo groot. Maar het is wel weer lachen. Omdat het vandaag zaterdag is, zijn er wat groepjes locals op het strand waarvan de mannen (stoere jonge kerels) weer met ons op de foto willen. En het wordt nog gekker want op een gegeven moment kijk ik naar boven wat dat gezoem boven ons hoofd toch is. En ja hoor, er vliegt een drone met camera met ons mee en we zien de jongen die hem bestuurt een stuk verderop staan glunderen. Als wij ook nog zwaaien naar de drone kan zijn dag niet meer stuk. Fijn dat er vandaag toch nog iemand een heel geslaagde dag heeft.

Na ons ontbijtje aan het strand vertrekken we om 8.00u richting Sengkang. Het is een lange rit met af en toe een stopje om de benen te strekken en een hapje te eten. Zo maken we voor Tono ook nog even een koffiestop langs de weg waar overal stalletjes zijn waar dames gekookte mais verkopen. Wij stoppen bij het laatste stalletje en ik koop daar voor 6,5 cent ook een maiskolf die prima smaakt. Het vrouwtje is trots dat wij juist bij haar iets kopen en vraagt ons ook om binnen foto's te maken als ze weer nieuwe mais uit de ketels gaat halen. Een stukje verderop passeren we een prima brug waarover goede rijplanken liggen. Twee kleine jochies hebben bedacht hier wat zakgeld te verdienen door als een volleerde verkeersagent Tono in de juiste richting te dirigeren. Met een brede grijns op hun gezicht nemen ze hun fooitje van Tono in ontvangst. Rond 15.00u arriveren we in Sengkang bij het BBC hotel. In de hal tref ik John en Yvonne die vanochtend tegelijk met ons vanuit Bira zijn vertrokken. Zij gaan nu de boottocht op het Tempe Meer maken die voor ons gelukkig morgenvroeg op het programma staat. We spreken af om vanavond samen in het dorp wat te gaan eten. Dat wordt uiteindelijk een super gezellige avond. Voordat ze bij het restaurant snappen wat we willen eten, is al een lachfilm op zich. En dat terwijl we toch gewoon op de kaart onze keuzes aanwijzen. Als John en Harrie vervolgens na het eten nog een keer een portie bief bestellen, wordt het helemaal moeilijk. Maar na de nodige uitleg kunnen de heren toch in 2 etappes genieten van hun 2e schaaltje biefreepjes. Na het eten bestellen we nog wat te drinken. We wachten al een poosje op de biertjes en thee als het vrouwtje komt vragen of wij nog bier en thee hebben besteld. Dus wij al blij dat ze dat toch goed hebben begrepen. Maar dan zegt ze vrolijk "dat kan niet meer want we gaan dadelijk sluiten." Dan kom je toch niet meer bij van het lachen. En dat terwijl  ze zojuist nog de hele vloer van het restaurant hebben volgegooid met kartonnen afhaalboxen die ze met heel de familie zitten te vouwen. Die hebben het zakenleven dus nog niet onder de knie. We wandelen terug naar het hotel waar we op het terras nog wel welkom zijn voor een gezellig afzakkertje. Hier ontmoeten we ook Adriaan en Yvonne die ook via Tari Travel reizen en morgen hetzelfde programma volgen als wij. We zeggen John en Yvonne gedag want die rijden morgen rechtstreeks naar Rantepao en hebben daar  een ander hotel dan wij.

Om 7.30u laden we onze bagage in de auto. Wij hebben zo direct een boottocht en Tono pikt ons straks iets verderop op voor de verdere reis naar Toraja. We stappen tegenover hotel BBC samen met gids Harja op een  bootje dat bestuurd wordt door een visser. In dit bootje zitten we op een houten plankje maar een stuk verderop stoppen we bij een huisje waar de visser kussentjes haalt die hij ook nog eens netjes komt neerleggen. Kont omhoog, kussentje eronder. Wat een service! Er zijn behoorlijk wat vissers actief op het Tempe meer. Ze hebben een redelijk nieuw systeem op hun bootjes. Ze gooien hun netten handig uit middels een soort van parasol systeem. Dat laten ze dan een tijd uithangen om vervolgens de "parasol" weer in te klappen en de gevangen vis uit het net te halen. Maar wij zien geen grote vangsten. Vaak hengelen voor kleine visjes dus toch best een karwei. We varen door tot aan het drijvende dorpje waar we bij een huisje aanleggen voor een kopje thee en gebakken banaan. En zelfs op dit drijvende huisje wordt door de bewoner en door onze visser wederom Harrie zijn kapsel bewonderd en willen ze met hem op de foto. Fons moet hier maar een barbershopje beginnen denk ik. We varen dezelfde route terug maar iets minder soepel dan heen. Vlak voor we de doorgang van het meer naar de rivier naderen, komen we vast te zitten op de grond en tussen de vele waterhyacinten. Dat wordt uitstappen voor onze visser en duwen en trekken aan de boot. Gelukkig heeft hij er gewoon plezier in en heeft hij ons weer snel in dieper water. We varen niet helemaal terug naar de steiger van het hotel maar stappen gewoon ergens langs de kant uit. Daar pikt Tono ons weer op. We nemen nog een kijkje onder één van de woningen waar een meisje zit te weven en rijden dan samen met de gids naar zijn huis waar zijn vrouw voor ons en ook voor Adriaan en Yvonne een lunch heeft bereid. Het is nog een behoorlijke afstand en Harja vertelt ons nu dat hij vanochtend samen met zijn zoon om 6.00u op de motor was vertrokken naar hotel BBC. En dan te bedenken dat hij zich vanochtend, voor ons onnodig, maar bleef verontschuldigen omdat hij 5 minuutjes te laat was. We genieten van een werkelijk heerlijke lunch waar de rest van de familie vandaag ook nog van kan eten maar Harja zegt dat ze altijd zo ruim koken omdat ze het een schande zouden vinden als hun gasten met honger zouden vertrekken. Maar van honger is absoluut geen sprake meer als wij afscheid nemen van dit lieve gezin. Het is nog een hele tocht naar Toraja waar we rond 17.30u arriveren bij hotel Luta in Rantepao. Hier staat gids Enos ons al op te wachten voor een kennismaking. Hij zal ons de komende twee dagen gaan begeleiden door Toraja. Als ik net onder de douche uitkom, gaat de telefoon op de kamer. De receptioniste zegt: excuse me, someone likes to speak to you...en dan hoor ik een lachende John, hoi hoi surprise, wij slapen de komende 3 nachten ook hier. De naam Luta was hun in Sengkang niet bekend voorgekomen en dachten dus elders te vertoeven maar ze zijn dus gewoon gezellig op dezelfde plek. Zo zitten we dus even later weer met zessen gezellig in een restaurantje voor  een leuke afsluiting van de dag.

Onze gids heeft ons gisteren al gevraagd of wij een traditionele begrafenisceremonie willen/durven bijwonen. Vandaag start namelijk in een dorp in het zuidelijke deel van Toraja een ceremonie. Deze traditionele begrafenissen duren in totaal 5 dagen. Omdat dit zeer bijzondere ceremonies zijn en juist de aanvang, dus vandaag, het meest interessant is, gaan we deze bezoeken. We zijn ons er wel van bewust dat dit voor ons een heftige ceremonie zal worden maar we reizen nu eenmaal om zo veel mogelijk verschillende culturen te ontdekken. Voor het eerst in ons leven kopen we sigaretten. Er is een keuze in donaties aan de familie waarvan een slof sigaretten voor ons de meest praktische is. Handiger en goedkoper dan een varken of een buffel. Omdat de ceremonie vanaf 12.00u start hebben we nog ruim de tijd om de buffel,- en varkensmarkt te bezoeken. De meest prachtige buffels worden hier te koop aangeboden. De buffels worden door Torajas zeer goed verzorgd en zo ook op deze markt. De varkens treffen het minder goed. Een groot deel van de varkens wordt op een soort van losse brancards, strak vastgebonden op hun zij, tentoongesteld voor de verkoop en zijn zo direct gereed voor transport. Klaar om zelfs op een scooter te worden vervoerd zoals we ook zien gebeuren. En hoewel het uiteraard ook hier zwaar illegaal is, worden er volop hanen verkocht voor de omstreden gevechten. Na de veemarkt bezoeken we ook de reguliere markt waar de meest uiteenlopende producten worden verkocht. Dan is het tijd om op zoek te gaan naar de plaats waar de begrafenisceremonie wordt gehouden. Enos heeft de omgeving doorgekregen maar moet nu nog op zoek naar de exacte locatie. We krijgen tegenstrijdige aanwijzingen maar weten toch de juiste locatie te bereiken. Hiervoor rijden we door een prachtige bergomgeving over smalle wegen die van Tono de nodige rijvaardigheden vragen als we voor tegenliggers toch achteruit moeten op zoek naar een plekje om elkaar te kunnen passeren. Enos is eigenlijk wel blij met deze moeilijker bereikbare plek. Vandaag zijn namelijk ook de gasten van een cruiseschip hier op pad en hun gids had gezegd dat zij ook de ceremonie willen bijwonen. Enos lacht dus als we over de zeer smalle wegen moeten want daar kunnen die grote bussen van de cruisetoeristen niet door. Pfff daar zijn wij ook wel heel erg blij om. Als we vanaf de parkeerplek verder naar boven wandelen, passeren we al een aantal mannen die in de berm de geschonken varkens aan het bereiden zijn. We betreden de tuin van de woning waar de ceremonie wordt gehouden. We worden hartelijk welkom geheten door de familie en schenken de slof sigaretten. We krijgen direct thee met lekkernijen aangeboden. In tegenstelling tot bij ons, hangt er een feestelijke sfeer en lopen gastvrouwen af en aan met eten en drinken. Er is ook een ceremoniemeester die als enige in het wit is gekleed. Hij praat het geheel gezellig aan elkaar en krijgt  de gasten regelmatig enthousiast aan het juichen. Iets na 12.00u begint de ceremonie. We zien een stoet mannen aankomen met een zestal buffels die gedurende deze week geofferd zullen worden. Deze worden vol trots getoond. De buffels dragen doeken en versieringen om hun hoorns. Hierna volgt een stoet van dames onder een grote rode lap. Zij worden door de mannen bekogeld met bekertjes water waarop zij vervolgens hun tegenaanval inzetten. Kortom een water speelpartijtje voor volwassenen. Hierna volgt de stoet met de graftombe. Deze is behoorlijk zwaar met bovenop een miniatuur Torajahuis. De tombe wordt wild op en neer geschud onder luid gejoel van de mannen. Dit is hun manier om nog een laatste keer te feesten met de overledene. De vrouw die nu begraven wordt is overigens al 3 jaar geleden gestorven maar al die tijd bij de familie in huis gehouden. De familie kan zelf bepalen hoe lang zij wachten met de ceremonie. Dit is ook afhankelijk van de rijkdom. Een ceremonie is hier erg kostbaar en er moet vaak lang voor worden gespaard. De prijs van een buffel varieert van € 10.000,- tot € 40.000,- en het is dus afhankelijk van het familiekapitaal hoeveel buffels er worden geofferd. De tombe wordt nu losgekoppeld van het huisje en naar boven gedragen op een soort van tribune waar deze de rest van de ceremonieweek blijft staan. En dan is het moment daar waarbij we even onze Hollandse bril moeten afzetten en mee moeten gaan in de gedachten van de Torajas. Anders is dit niet te doen. De eerste buffel wordt nu geofferd. Deze wordt voor de tombe door een ingehuurde specialist om het leven gebracht. Hij gaat recht voor de buffel staan en snijdt zijn keel door. Het is dus belangrijk dat die eerst slag meteen dodelijk is maar dat is vandaag helaas niet het geval waardoor het te lang duurt voordat de buffel sterft. Het is voor ons al erg heftig en op deze manier helemaal. Enos zegt tegen Harrie dat deze man moet overwegen om te stoppen. Staat al jaren bekend als één van de beste maar lijkt nu toch wat te oud te zijn om dit te blijven doen. Daarna trekken ze de buffel naar het midden van het veldje en wordt deze ontdaan van zijn huid. We melden aan Enos dat we het verder voor gezien houden. De familie vraagt ons nog of we een hapje willen blijven eten maar we slaan beleefd af. Voor onze maag nog even geen vulling. We rijden terug door het mooie landschap om na een tijdje toch te stoppen voor een late lunch bij een traditionele woning. De Torajas hebben bij hun woning miniatuurwoningen staan voor de rijstopslag. Ze staan op hoge palen met onder het huisje een vlonder waarop wij de lunch krijgen aangeboden. Wederom een prima lunch op een toplocatie. Alleen Harrie heeft een beetje pech want die lust geen kokos en daar zijn ze hier dol op. We hebben uitzicht over de rijstvelden waar een buffel heerlijk in de schaduw ligt te genieten van zijn spa, lees modderbad. De buffels worden hier niet gebruikt om te werken. In tegendeel, ze worden aanbeden en hebben hierdoor een super relaxed leven. Ze worden 's morgens naar het veld gebracht waar ze de hele dag mogen luieren. 's-middags worden ze weer opgehaald en helemaal gewassen en geborsteld. Dan wandelen ze weer terug naar de woning waar ze vaak een mooie plek hebben onder de woning en krijgen ze een grote mand vers gras. Nu snappen we dus helemaal niet waarom deze buffels, die ze zo liefhebben, worden geofferd bij de ceremonie. Maar dat heeft juist te maken met dit goede leven. De Torajas geloven dat zij tegelijk met de buffels op de wereld zijn gezet en dat de buffels hebben kunnen profiteren van het werk dat de mensen hebben gedaan. En omdat ze tegelijk zijn gekomen, moeten ze als soort van tegenprestatie ook weer tegelijk de wereld verlaten. En jaren geleden zijn de buffels hiermee akkoord gegaan. Volgens het verhaal hè. En deze traditie blijft gehandhaafd. En dan was die ceremonie vanmiddag heftig, maar we zijn er na vandaag toch van overtuigd dat de fokstieren in Nederland jaloers zouden zijn op de buffels in Toraja. Na de lunch bezoeken we de beroemde graven in de bergen. Omdat ze geloven in een leven na de dood, gaan er diverse  kostbare zaken mee het graf in waardoor deze favoriet waren om leeg te worden geroofd. Toen hebben ze bedacht om de graven zo hoog mogelijk in de bergen in te bouwen met een houten pop op het balkon op de uitkijk. Deze beeldt de overleden persoon uit. Vroeger niet gelijkend maar tegenwoordig proberen ze de poppen zo veel mogelijk te laten lijken op de overleden persoon. Het ziet er mooi uit en het is onbegrijpelijk hoe ze de graven in deze steile rotsen krijgen ingebouwd. De berg die we hu bezoeken is een van de oudere begraafplekken maar je ziet ze in dit gebied overal verspreid. Het is wel de bedoeling dat ze een plekje zoeken in de nabije omgeving van waar ze hebben gewoond.  Allemaal heel bijzonder om te zien en we zullen deze dag nooit meer vergeten.

Vandaag bezoeken we het noordelijke deel van Toraja. Er zijn diverse plaatsen waar we de bijzondere graven in de bergen bezoeken. Bij het eerste dorp worden ook de voorbereidingen voor een bruiloft getroffen waarbij ze nu alvast bezig zijn om de varkens te bereiden. Met grote gasbranders worden de varkens onthaard en later verder ontleed. Wij denken hoe is het mogelijk dat ze hier niet ziek worden van al dat vlees dat uren in de zon ligt maar het vlees van de sateetjes die wij hier hebben gegeten, is natuurlijk niet anders bereid en komt ook van de markt. Enos heeft gisteren verteld dat ze dit jaar voor het eerst de oude traditie hebben opgepakt om de graven open te maken en hun overleden dierbaren te verzorgen. Hij toonde ons een foto van een familie die dus met hun overleden familielid op de foto staan. Gewoon uit het graf gehaald, overeind gezet en samen op de foto. Omdat de lichamen hier gebalsemd worden, blijven ze in wonderbaarlijk goede conditie. Dus OK, het is al zeker 50 jaar geleden dat ze dit in dit gebied hebben gedaan dus we vinden het bijzonder om het mee te kunnen maken. We rijden nu dus naar het dorp van Enos waar ze op diverse plekken graven hebben geopend. Enos vertelt dat ze vorige week ook het graf van zijn oma hebben geopend en haar hebben verzorgd. Hij wandelt met ons naar een plek waar ze vandaag een aantal oudere en nieuwe graven hebben opengemaakt. We wandelen met hem naar een graf waar een man in ligt die drie jaar geleden is begraven. In tegenstelling tot de foto die hij ons gisteren toonde, is de huid van deze man wel zwart geworden maar verder zag hij er met zijn zonnebril op best redelijk uit. Zijn gezicht wordt liefdevol gepoetst, zij haren worden gekamd en de knuffel in zijn kist wordt opgeschud. Vervolgens wordt er ook nog een luchtverfrisser over zijn kleding gespoten. De lijken uit de oudere graven zijn al verzorgd als wij aankomen. Deze liggen als een mummie in nieuwe doeken gewikkeld bij de familieleden op schoot. Ze moeten nog beslissen wanneer ze dit ritueel gaan herhalen. Enos zegt dat ze het ook niet te vaak willen doen want dan wordt het minder interessant. Ze willen hierover wel met het dorp een afspraak maken want het is niet de bedoeling dat ze te pas en te onpas de graven gaan openen. Wij vertellen Enos dat wij al wel op de hoogte waren van de bijzondere rituelen in Sulawesi middels het reisprogramma van Erica Terpstra. Maar wat wij vandaag hebben gezien, heeft zij dus niet meegemaakt. Hij zegt daarover te hebben gehoord en dat hij misschien ook wel een beetje een beroemde gids wordt omdat hij vorige maand opnames heeft gemaakt voor een Belgisch programma. En ja hoor....met wie heeft hij rondgereisd...Onze favoriete reisjournalist Tom Waes. Hij staat bekend om de documentaires van reizen  die niet door de standaard toerist worden gemaakt en hij heeft nu dus een documentaire gemaakt over het openen van de graven en herdenkingsrituelen. En dat wij dit nu ook meemaken vóórdat het is uitgezonden, maakt onze dag wel extra gaaf.

Gisteren avond met John en Yvonne een gezellige afsluiting van onze trip door het zuiden gehad. Vandaag de lange rit terug naar Makassar. We vertrekken om 8.00u maar gaan nog even samen met Tono op de foto. Dat had Tono bedacht want we zien er nu nog alle drie fris uit. Voordat we de echte terugreis inzetten, halen we nog even de zegen van Jezus.  Op de heuvel Bukit Burake in Tana Toraja staat het grootste Christusbeeld ter wereld. Met zijn 40 meter hoogte hebben ze het beeld in Rio de Janeiro weten te overtroeven. Maar de plek om dit megabeeld te bezichtigen is nog niet zo handig aangelegd. Je ziet hem natuurlijk al vanuit de verte staan maar vanuit de werkelijke plek waar je de entree betaalt, kijk je tegen zijn rug aan. Ze zijn nog volop bezig met de voorzieningen er omheen aan te leggen  dus wij lopen tussen de bouwvakkers door die hier een vloer aan het storten zijn om toch een glimp van de voorkant op te kunnen vangen. Daar is dan wel weer een trap naar beneden maar dan mogen ze toch direct een Aziatische massagesalon aanleggen want je krijgt een stijve nek van het steil omhoog kijken. Alle begin is moeilijk zullen we maar zeggen en als je hier wat beter bekend bent, kun je waarschijnlijk beter naar het dorpje rijden dat er onder ligt in plaats van de berg op te rijden. Hoe dan ook, we vertrouwen op een gezegende terugreis. We hebben deze keer een lunchstop bij een kleine koeienboerderij. Die is hier eenvoudig te maken want die staan gewoon onder het huis. Net zoals de hangplek voor de familie mét serieuze stereo installatie. Dat zijn vast muzikale koeien die hier staan. Bij de lunch worden diverse eigen vervaardigde producten van de melk geserveerd. Wij vinden ze eerlijk gezegd niet zo lekker maar Tono krijgt als bedankje een volle box kaaskoekjes mee voor het kantoor van Tari Travel. De verdere reis verloopt soepel tot we in de spits belanden bij Maros. Het verkeer staat helemaal vast als we achter ons ons een hoop sirenes horen. Twee politiewagens begeleiden een grote VIP bus met volgauto's van een politieke partij. En dan denk je hoe is het mogelijk om plaats te maken voor deze colonne. Maar iedereen weet toch een beetje opzij te gaan, zo ook Tono. Maar de bestuurder van de tweede volgauto laat een klein gaatje  vallen en dan maakt onze brave Tono een geniale move! Hij voegt snel in tussen de colonne. De bestuurder van de volwagen is helemaal pissed en claxonneert als een dolle en gebaart dat wij er tussenuit moeten. Maar Tono wordt nog een stapje stoerder en zet gewoon óók zijn alarmlichten aan en zo scheuren we als een dolle door deze drukke avondspits heen. Tranen van het lachen rollen bij ons drieën over het gezicht. Bij een rotonde gaat de volgauto naast ons rijden en probeert zijn plek terug te krijgen, maar Tono laat zich deze kans om de stad snel door te komen écht niet meer afnemen. We naderen moeiteloos en pijlsnel onze afrit en we zwaaien ze nog even gedag terwijl Tono zegt "thank you police"! Wat een geweldige actie! En zo staan we om 18.30u al voor de deur van hotel Aston. Lekker op tijd voor een douche en opnieuw een lekker dinertje op de 20e etage met een laatste uitzicht over Makassar.

Om 7.00u brengt Tono ons naar de luchthaven en we nemen daar afscheid van deze aardige en bescheiden chauffeur. Op deze luchthaven hebben alleen passagiers toegang want buiten moet je je vliegticket en paspoort al tonen. Direct aan de ingang wordt ook alle bagage gescand. Als we zelf door de scanner komen worden we appart geroepen en zien we één van onze koffers appart staan. Ze melden direct dat we het koffer moeten openen vanwege de bus haarlak. Vreemd....zou die niet mee mogen in het koffer? Ik haal de haarlak uit het koffer en geef die aan de douanier. Die kijkt eens tevreden naar de bus en ik hoor hem mompelen "Wella" en dan "OK, thank you" en de bus gaat weer gewoon het koffer in terwijl de douanier nog even bewonderend naar Harrie kijkt. Ik zeg nog tegen hem "to keep this in good shape" en wijs naar Harrie zijn kapsel. Hij lacht en steekt zijn duim op. Want dat het haarlak was, hadden ze al op de scanner gezien. Zouden ze dan gewoon nieuwsgierig zijn geweest naar het merk? Maar we zijn dus geslaagd en mogen door naar de volgende ronde. Vanuit de gate nog even met een busje naar het vliegtuig en we vertrekken keurig volgens planning om 9.15u. Iets voor elven landen we in een zwaar bewolkt Manado. Onze chauffeur zegt dat ze de afgelopen 2 weken heel veel regen hebben gehad. Als we goed en wel in de auto zitten, volgt er ook een gigantische stortbui. Oei, dat hadden we niet in onze planning opgenomen. We zullen zien wat de weergoden nog met ons in petto hebben. Onze eerste bestemming ligt in Tomohon op zo'n 1,5 uur rijden vanaf Manado. We hebben hier de komende 2 nachten een bungalow bij Gardenia Country Inn. De bungalows liggen in een prachtige grote kleurrijke tuin met diverse mooie waterparijen en uitzicht op de berg. Ze hebben 12 bungalows maar er wordt ons verteld dat de laatste gasten zojuist allemaal zijn uitgeschecked en wij vooralsnog de enige gasten zijn. We hebben dus eigenlijk een mini dorpje met prachtig groot buitenrestaurant voor ons alleen. Als we onze lunch bestellen, zegt de serveerster dat ze niet onbeleefd wil zijn maar toch even wil weten of het klopt dat Harrie een beroemde acteur is want dat had haar collega zojuist gezegd. We liggen natuurlijk in een deuk maar moeten haar toch teleurstellen. Als we vragen wie ze dan denken dat hij is, weten ze de naam van de acteur niet maar ze blijven ongeloofwaardig kijken en in de loop van de dag toch nog eens een paar keer vragen of hij écht niet beroemd is. En of het komt omdat we de enige gasten zijn waar ze alle aandacht aan kunnen geven of dat ze er voor de zekerheid toch vanuit blijven gaan dat Harrie een beroemdheid is weten we niet maar we worden hier in elk geval ontzettend in de watten gelegd.

We hebben gisteren contact opgenomen met de gids om onze dagtrip een uurtje later van start te laten gaan want we kunnen hier pas vanaf 8.00u ontbijten. Nou heb ik absoluut niet de ambitie om een culinair recensent te worden maar het ontbijt van vandaag ga ik tóch even opsommen. Om te beginnen een grote pot thee en 3 grote kannen smoothie in de smaken zuurzak (onze favoriet uit Sumatra), mango en gemengd fruit. Een bord met gegrilde stokbroodjes in pizzastijl, rijkelijk belegd. Een grote schaal omelet en gebakken bacon, een schaaltje met huisgemaakte bitterballen waar zelfs van Dobben jaloers op mag zijn en een grote schaal met fruit (2 soorten meloen, ananas en papaya) En wij vragen ons af hoe we beleefd toch van alles wat kunnen eten. Wij worden namelijk om 9.00u opgehaald en gaan een vulkaan beklimmen! En dan komen ze nog trots een 4 lagen dikke sandwich brengen met tonijn en kaas. Deze met de lachende woorden "special for you because you are famous!" Tja en zeg dan maar eens sorry maar we zitten echt vol! Dus we happen nog even stoer door. Als we straks ook nog maar stoer kunnen doorstappen op de trappen naar de vulkaan. En dan ter afsluiting, want nee hoor dit was nog niet alles, brengen ze vrolijk voor elk een Brusselse wafel met vers fruit en chocoladesaus!!! En tijd om uit te buiken hebben we niet meer want we hadden de volledige tijd nodig om dit eten dankbaar beetje bij beetje gedeeltelijk te consumeren. Als we ze bedanken voor het heerlijke ontbijt vragen de meisjes of we al weten wat we vanavond willen eten. 's Avonds eet je hier namelijk à la carte maar dan willen ze wel graag minimaal 2 uur vooraf weten wat ze moeten maken. Wij wrijven een keer over onze volle magen en zeggen daar toch echt nog niet op te kunnen antwoorden maar dat we als we de vulkaan nog overleven best op tijd terug zullen zijn om het door te geven. Allereerst bezoeken we de markt die op zaterdag het drukst bezocht is. Het is een enorme chaos waar alles door elkaar heen wordt verkocht. Ik denk vooraan  verbrande varkens te zien liggen, waar we voor zover mogelijk al een beetje aan gewend zijn, maar als ik de plek nader, zie ik tot mijn verafschuwing dat het honden zijn. Die worden hier door de locals net zo veel gegeten als varkens. Een stukje verderop wil ik de grote slangen filmen maar daar ligt dan ineens ook een verbrande kat tussen. Afgrijselijk. Het wordt nog aangevuld met vleermuizen en ratten die hier als delicatesse worden aangeprezen. Jullie snappen vast wel dat dit niet mijn markt is. Maar een meter verder staan weer tientallen dames op een rij allerlei goed ruikende en goed uitziende wafels en koekjes te bakken. Maar als ik dan weer twee stappen verder ben vliegt me letterlijk het vlees om de oren. Een marktman is zo wild een varken in stukken aan het kappen dat er stukjes vlees in mijn haar belanden. Gatverdamme, nu zijn we toch wel klaar met deze markt. Wij zijn ook de enige buitenlanders op deze markt en hoewel we door vrijwel iedereen vriendelijk worden begroet en er hier en daar stiekem een fotootje van ons wordt gemaakt, voelen we ons hier toch écht niet thuis. We rijden door naar de parkeerplaats van de Mahawu vulkaan waar een viertal mannen, gekleed in de traditionele Minahasa kleding, staan te wachten om met de bezoekers op de foto te gaan. Nou doen wij normaal nooit mee aan dit soort circusvoorstellingen maar na de markt van zojuist ben ik wel toe aan wat lichtere kost en ga ik toch met ze op de foto. Natuurlijk niet zonder een donatie voor deze mannen in de box te stoppen. En dan beginnen we aan de lange trap naar de vulkaan die op 1.311 meter hoogte ligt. Hiervan hebben we gelukkig het grootste deel per auto kunnen afleggen dus we hoeven alleen maar het laatste stukje naar de top te klimmen. Eenmaal boven aangekomen, valt deze vulkaan ons eerlijk gezegd een beetje tegen. De gids zegt dat bij helder weer het uitzicht ook wel een stuk aantrekkelijk is maar het is vandaag bewolkt dus we moeten het er mee doen. Het eigenlijke plan om nu een wandeling van 2 uur, gedeeltelijk rondom te vulkaan te maken en dan naar beneden, kan niet doorgaan. Door de heftige, te vroege regenval in de afgelopen  weken, is de pad bijna dichtgegroeid en ook te glad om te bewandelen. In plaats daarvan lopen we dezelfde trappen terug en rijden als tijdvulling naar een soort van gemeenschapshuis met prachtig uitzicht over de bergen. Het is inmiddels weer schitterend weer en we genieten hier van een prachtig uitzicht onder het genot van een kop thee terwijl in het gemeenschapshuis een mis wordt opgedragen die zo druk bezocht is dat er net zo veel mensen buiten staan als binnen. En iedereen, van jong tot oud, zingt uit volle borst de Christelijke liederen mee. We vervolgen onze weg naar de lunchhut, waar we volgens planning dus eigenlijk naar toe zouden wandelen. Na de lunch rijden we naar het Linowmeer. Omdat dit meer staat beschreven als zeer fotogeniek vulkanisch meer hebben wij onze gids verzocht om dit te bezoeken in plaats van te gaan badderen in de warmwaterbaden van Karumega. Daar aangekomen, is de zon helaas weer verdwenen en volgt al snel de regen. Het is een prachtig meer met rondom kleine vulkanische activiteiten. Ondanks dat de mooie kleuren ontbreken vanwege het slechte weer,  vinden we dit toch wel het bezoeken waard. Op de terugweg belanden we, op deze eigenlijk éénbaans bergweg, midden in een rally maar wel in tegemoetkomende richting. Die zijn dus niet blij met ons. De derde wagen rijdt zich vast in de berm als hij voor ons moet uitwijken. Hierdoor ontstaat dus een kleine file in de rally. Wel goed voor de achterblijvers. Een soort van Formule 1 Aan safety car situatie waardoor iedereen weer achter elkaar hangt. We maken nog diverse stops bij van alles en nog wat maar het voelt een beetje als dagvulling. De sfeer onderweg is wel supergezellig. Nadat wij hebben gezegd dat de chauffeur zijn muziek wel wat harder mag zetten, verandert de auto in een heuse karaoke-car. Zowel chauffeur én gids zingen uit volle borst mee. En het zijn écht niet de beste zangers. Toch schamen zij zich niet om knijtervals nummers als Du en I will always love you mee te zingen. Maar ze hebben er plezier in en wij ook. Dat is toch waar het om draait in het leven.

Vandaag worden we pas om 10.00u opgehaald dus we hebben ruim de tijd om te genieten van het 4-sterren ontbijt. De bitterballen zijn vandaag vervangen door een schaal nasi en de  Brusselse wafel voor een overheerlijk bananenpannekoekje gegarneerd met diverse vruchten. Het scheelt een stuk als je de tijd hebt om ervan te genieten en weet dat de komende uren geen zware inspanningen op het programma staan. Vanaf hier is het 2,5 uur rijden zijn naar de Tangkoko lodge maar we hebben voor het eerst een chauffeur die zich, zonder zich ook maar voor te stellen, ons zo snel mogelijk wil droppen. Wij vragen ons af of zijn baas al ooit een ritje met hem door de bergen heeft gemaakt want dan moet je in elk geval geen last hebben van wagenziekte. We arriveren binnen 2 uur bij Tangkoko lodge en negeren hem op dezelfde wijze zoals hij dat richting ons heeft gedaan. Dan waren de karaoke mannen van gisteren toch een stuk gezelliger. De kamer heeft totaal geen uitstraling maar biedt alles wat we nodig hebben. Een goed bed met klamboe, een warme douche en Westers toilet en zelfs een airco én een ventilator. Een terrasje met 2 gescheurde kuipstoeltjes maar wij zijn tevreden. We maken gebruik van de lunchmogelijkheid en rusten wat uit voor onze avondwandeling. Om 16.00u komt gids Julian ons ophalen. Het park ligt op loopafstand maar de werkelijke wandeling gaan we natuurlijk in het park maken. We wandelen eerst door het secundaire bos en slaan na ongeveer een half uur het primaire bos in. En vol verbazing van Julian komen we middenin een groep van zo'n 60 makaken terecht die je eigenlijk nooit laat op de dag nog tegenkomt en het doel voor de ochtendwandeling van morgen zijn. Deze zwarte apen komen alleen in Noord-Sulawesi voor. Ze zijn ondanks het late tijdstip nog erg actief en tonen volop hun kunsten terwijl de leider van de groep duidelijk een oogje in het zeil houdt. Harrie is zo geconcentreerd aan het fotograferen dat hij niet in de gaten heeft dat een kleinere Makaak hem via een klein boompje benaderd. Net als ik, heeft de leider het wel in de gaten en laat hem zijn gang gaan. Als hij in een slappere tak gaat hangen, buigt hij helemaal door naar Harrie en zoekt houvast aan zijn shirt. Omdat Harrie opzij sprint, belandt de Makaak op de grond. Helaas voor de Makaak maar ik heb wel een grappig stukje film te pakken. Dan vervolgen we onze wandeling naar de slaapboom van de tarsiers. Deze spookdiertje van maximaal 10 centimeter grootte verlaten pas na schemertijd hun boom. De gidsen weten welke bomen in het park bewoond worden door deze fantastische miniatuurdiertjes. Als wij de boom naderen, reageert Julian mega enthousiast en pakt zelf ook direct zijn fotocamera uit zijn rugzak. De hele familie spookdiertjes zit tegen elkaar aan op een tak, inclusief een baby die ze zorgvuldig beschermen. Julian zegt dat er iets aan de hand moet zijn omdat ze allereerst nooit zo vroeg uit hun boom komen en zeker niet met de hele familie bij elkaar. We mogen dan de reden niet weten, naar wij genieten enorm van dit geweldige moment. Na een lange tijd verlaat een mannetje het groepje en beklimt waakzaam de boom. En dan ziet Julian waarom de familie al zo vroeg uit hun holletje is gekomen. Er zit een slang in de boom die naar alle waarschijnlijkheid een poging heeft gedaan om de Tarsiers te vangen. Het is zó geweldig om te zien hoe dit kleine mannetje nu toch probeert om de slang af te schrikken en bij zijn familie weg te jagen. Als hij vervolgens wordt geholpen door een tweede lefgozertje lukt het ze warempel om de slang uit de boom te jagen. Zodra deze is vertrokken, worden de tarsiers actief en gaan ze ieder hun weg, op zoek naar eten. Van dit prachtige schouwspel hebben wij toch zeker drie kwartier mogen genieten, volgens Julian een kans uit duizenden. Dus volledig tevreden kunnen wij terug wandelen naar de lodge. Dat we onze kleding kunnen uitwringen van het zweten, nemen we graag op de koop toe. Op advies van de gids hebben we onszelf helemaal ingespoten met deet ter bescherming tegen de kleine rode teken die hier volop aanwezig zijn. Als deze gonone op je huid komen, ben je gegarandeerd van dagenlange heftige jeuk. En ondanks dat we het zo warm hebben, is die warme douche nu toch wel welkom. En gelukkig werkt deze ook nog. Een extra meevaller want ze hadden ons al gewaarschuwd dat het warm water hier vaker niet dan wel werkt. We kunnen weer een geslaagde dag met prachtige geluksmomenten afvinken.

Ik heb zojuist een boterhammetje met pindakaas weten te scoren voordat we onze ochtendwandeling starten. Om 5.30u staan we klaar voor vertrek maar Julian is nog nergens te bekennen. Als hij er tien minuten later nog niet is, gaan we toch maar eens vragen of ze hem even willen bellen. Julian komt om 5.45u op zijn brommer het terrein opgereden. Hij stelt voor dat het beter is dat hij ons één voor één op zijn brommer naar het park brengt om de verloren tijd in te halen. Ik wordt als eerste afgezet en dan scheurt hij snel terug om Harrie op te halen. Daar sta ik dan, moederziel alleen aan het begin van het bos. Maar al snel krijg ik eventjes gezelschap van een wild zwijn dat het pad oversteekt. Zo, het eerste wild is gespot. Omdat Harrie al wel de wandeling vanaf het resort had ingezet, zijn we al snel weer compleet. Het eerste doel van de wandeling is de hornbill, een prachtige grote vogel met een grote snavel en prachtig gekleurde kuif. Julian zet er flink de pas in en ik zeg nog tegen Harrie dat hij beter op tijd had kunnen komen in plaats van ons nu berg op te laten snelwandelen. Het is hier licht hellend maar omdat wij wederom een wandelende fles deet zijn, is het best wel zwaar. En op het moment dat ik eventjes op adem wil komen, zegt hij maak je geen zorgen, we zijn er bijna. Hoezo we zijn er bijna?! Heeft hij een bezoekersregeling met een hornbill afgesloten? En dat blijkt inderdaad min of meer het geval. De hornbills hebben op dit moment hun jonkies die de moeder 40 dagen lang op het nest verzorgt. Al die tijd wordt het nest door haar niet verlaten en gaat het mannetje continu op zoek naar voedsel. Hij heeft een soort van verzamelbuidel in zijn keel waarin hij 2 uur lang voedsel verzamelt. Wij wachten nu dus bij een boom met een nest op het eerste voedingsmoment van de dag. We zijn net aangekomen als we het mannetje horen aanvliegen. De vleugels hebben een spanwijdte van een meter en de hornbill maakt een geweldig hard flapperend geluid tijdens het vliegen. Hij landt bij het nest en verzorgt plichtsgetrouw zijn gezinnetje. Hun nest is zo hoog in de boom dat je niets van het vrouwtje of de jongen kunt zien maar we hebben tijdens het voeden volop de gelegenheid om van het mannetje te genieten. En net als ik mijn filmcamera heb uitgezet, vliegt hij weg voor zijn volgende zoektocht. Jullie kunnen van ons aannemen dat het echt geweldig is als deze prachtige vogel over je heen vliegt en je zijn gefladder tot in de verte kunt horen. We zetten onze tocht voort en zien ook nog een arend. De makaken spelen blijkbaar verstoppertje. We wandelen naar de zeekant van het park maar ook daar geen aap te bespeuren. Julian informeert bij andere gidsen maar die hebben de makaken deze ochtend ook nog niet gezien. Op het moment dat hij opnieuw het primaire bos in wil wandelen zie ik de hele groep gewoon een stuk verderop op het pad zitten. Ik sta net een paar stappen verder dan Harrie en Julian en kan hierdoor net om de bocht kijken. En ze zijn nu nóg actiever dan gisteren middag en volop op zoek naar eten. We moeten wel oppassen want de kokosnoten vliegen ons letterlijk om de oren. En die gooien ze echt niet voorzichtig naar beneden. We genieten weer volop van dit spektakel en worden daarna door Julian weer netjes één voor één op de brommer teruggebracht naar de lodge waar we om 9.00u onder een felbegeerde douche springen. We zouden vanaf hier om 11.00u vertrekken naar de haven van Manado maar omdat onze chauffeur beter kan klokkijken dan Julian zitten we om 10.30u al weer in de auto om naar de haven te worden gebracht. Hier ligt de boot van Bunaken Village ook al keurig op ons te wachten. Helaas heeft de zon niet op ons gewacht. We stappen in een heftige regenbui op de boot op weg naar onze eindbestemming op het strand van Bunaken. Als we daar aankomen heeft de regen gelukkig al plaatsgemaakt voor het zonnetje. We kunnen direct aanschuiven voor een heerlijke lunch en krijgen daarna de sleutel van onze bungalow op het strand. Het is een mooie rustige locatie met klein zwembad, mooi buitenrestaurant, 3 strandbungalows en 5 tuinbungalows. En jawel....een heuse Spa! Ik ben nog nooit zo lang in Indonesië geweest zonder een massage. Maar dat gaat nu dus zeker goedkomen. We zijn blij met onze keuze en het zal zeker geen straf zijn om hier 5 dagen te mogen vertoeven.

We hebben ons voorgenomen om vandaag vooral eens lekker te relaxen. Na ons ontbijt gaan we heerlijk gestrekt op een strandbedje en genieten van deze geweldige en gelukkig vooral rustige locatie. Altijd lekker om weg te doezelen met het geluid van wat vogeltjes en de golven van de rustige zee. Maar na de lunch worden we toch al nieuwsgierig naar wat het onderwaterleven hier te bieden heeft. Op de één of andere manier zitten we zo in het actieve vakantieritme dat het luieren van vanochtend al weer lang genoeg was. Danny, de manager van Bunaken village, heeft ons uitgelegd hoe we vanaf het strand hun zogenoemde huisrif gemakkelijk kunnen bereiken. Vanaf het strand linksaf om de mangrove heen en dan een 30 meter de zee in bevindt zich het rif, ook wel de drop-off genoemd. Op die overgang van zeer ondiep water naar de volle diepte is het allemaal te doen. Vanuit andere locaties wordt deze plek regelmatig bezocht door boten die een snorkeltour maken. Zo gezegd, zo gedaan. We kiezen wat flippers uit en gaan op pad. Net op het moment dat we goed en wel in het water liggen, slaat het weer ineens om. Het is rustig weer en toch zijn daar ineens de donkere wolken en de regen. Maar nat zijn we toch al dus we laten ons niet zomaar uit het veld (water) slaan en beginnen ijverig te zwemmen. Maar door de heftige regenval verliezen we elkaar al snel uit het oog en als we omkijken is ons hotel ook bijna niet meer te zien. En dan begint het ook nog te onweren. Het zicht onder water wordt ook met de minuut slechter omdat de zon ontbreekt. Als we eindelijk elkaar weer hebben gevonden en nog steeds het drop-off punt niet hebben bereikt terwijl we ons voor ons gevoel al op minimaal 100 meter vanaf het strand bevinden, besluiten we toch maar terug te gaan. De stroming brengt ons gelukkig een heel eind de goede kant op maar omdat we niet ver genoeg op links zijn gestart moeten we toch flink tegensturen om niet 3 buren verderop te stranden. En het zeewater blijft gewoon op badtemperatuur dus ondanks de regen is het geen frisse duik. We moeten het dus vooralsnog doen met de enorme hoeveelheid gekleurde zeesterren die we hebben gezien en hele scholen kleine felblauwe visjes. Laten we het maar beginnerspech noemen. Nog 4 dagen te gaan voor de herkansing. Tijdens ons avondeten krijgen we een appje van John en Yvonne. Zij zitten noch steeds in het vliegtuig op de luchthaven van Makassar. Ze hebben vanmiddag, op het tijdstip van ons snorkelavontuur, 1,5 uur boven Manado gecirkeld en konden niet landen vanwege het noodweer en zijn toen weer terug moeten vliegen naar Makassar. Om 22.15u krijgen we aan appje dat ze eindelijk zijn geland. En te bedenken dat hun transfer van Zuid naar Noord Sulawesi vanochtend om 4.00u is gestart. Dan hebben wij nog niet te klagen met onze mislukte snorkeltocht.

Danny heeft enthousiast verteld over de dolfijnen die sinds een half jaar in grote hoeveelheden rondom Bunaken vertoeven. We delen samen met een stelletje uit Zwitserland de kosten voor een boot. Om 6.30u varen we richting de dolfijnen. In de verte belooft de  donkere lucht eigenlijk niet veel goeds maar zo ver hoeven we gelukkig niet te varen. Als de boot ver voor het slechte weer wordt stilgelegd, kunnen we ons geluk niet op. Overal om ons heen zwemmen en springen dolfijnen. Geweldig! Wat zijn het toch prachtige beesten. Het water is zo helder blauw dat ze ook onder water prima te volgen zijn. Ze tonen hun kunsten volop en wij hoeven alleen maar te genieten. Geen andere boten om ons heen maar alleen de dolfijnen en een schitterend uitzicht over de zee en eilandjes. We hebben al menig dolfijnentochtje afgeslagen omdat op die tochten de dolfijnen worden opgejaagd. We hebben daarom vooraf goed geïnformeerd of dat hier niet het geval is en dat blijkt ook niet zo te zijn. De boot is bij zicht op de dolfijnen heel langzaam gaan varen en het zijn er zo veel dat vanzelf een grote groep de boot benadert. Pas als ze na een hele tijd een stuk uit de omgeving van de boot zijn, varen we weer met hogere snelheid verder. En dan worden we getrakteerd op een bonus. De schipper ziet op onze terugweg walvissen. Hij stuurt in de richting van de walvissen maar blijft op nog grotere afstand dan van de dolfijnen liggen. En ook de walvissen zijn nieuwsgierig genoeg om onze kant op te komen. Wauw!!!! Wat een geweldige start van de dag. Vanuit de boot kunnen we nu ook prima de drop-off van het huisrif zien en de jongen uit Zwitserland belooft om na de lunch, zodra het tij weer hoog genoeg is, met ons mee te snorkelen zodat we ook zeker op het juiste punt uitkomen. En zo liggen we, nadat ik me voor de lunch een uurtje heb overgeleverd aan een stel goed masserende handen van de dame van de spa van het hotel, om 14.30u opnieuw in het water op weg naar het huisrif. En deze keer met succes! Het koraal is wel minder kleurrijk dan we eerder in Indonesië rondom Rinca hebben gezien maar we genieten toch volop van de variatie aan vissen. En dan komt zelfs een schildpad onze richting in gezwommen. Wat een geluk op één dag. Doordat we in ons enthousiasme lang blijven ronddobberen, zijn we door de stroming wel weer een heel eind uit de richting van ons hotel gedreven. We moeten dus wederom tegen de stroming inzwemmen richting land. Op het moment dat we even een pauze nemen, horen we een harde plons achter ons. We kijken om waar dat vandaan komt en wat blijkt....De dolfijnen zwemmen en springen een heel stuk achter ons. Gelukkig nog wel op veilige afstand. Danny heeft gisteren nog gezegd dat het gevaarlijk is om tussen deze wilde dolfijnen te zwemmen. Wij vertrouwen erop dat de afstand groot genoeg is om er toch maar weer gewoon lekker van te genieten. Zelfs als we het strand hebben bereikt, zien we ze in de verte nog steeds springen. De rest van de dag gaan we nu toch écht maar eens even uitrusten.

We kunnen toch maar niet genoeg krijgen van het mooie onderwaterleven en stappen daarom om 8.45u toch weer op de boot voor een nieuw snorkelavontuur. Allereerst worden we gedropped bij een rif dat veel overeenkomsten toont met het huisrif. Er is hier wel meer variatie in vissen en ze zijn ook van iets groter formaat. Maar dan varen we verder naar ons doel van vandaag. We worden op ons nadrukkelijk verzoek gedropped in Turtle City. Zodra de boot wordt stilgelegd zien we al direct 2 grote schildpadden naast de boot zwemmen. We kunnen niet wachten om hier te water te gaan. In mijn enthousiasme spring ik iets te ongecontroleerd van de boot en til mijn arm net niet hoog genoeg op. Dat wordt een souvenirtje blauwe plekken. Het kleine leed is al heel snel vergeten als we samen met de jongen van het hotel dit rif gaan verkennen. Hij begeleidt ons echt super goed en toont ons de plekken waar de schildpadden op het rif zitten. Als ze vanaf het rif naar dieper water zwemmen kun je ze super mooi volgen. Nou zijn wij niet zo'n zweverige types maar hier wordt je echt zen van. Geweldig om een hele tijd boven een schildpad mee te flipperen en hem dan langzaam uit je beeld het diepe water in ziet verdwijnen. En nu merken we echt het grote verschil tussen de full mask snorkels en de reguliere. Je ademt zo relaxed door neus en mond dat je dit veel langer kunt volhouden dan dat je het bitje van een gewone snorkel in je mond moet houden. Wij zijn ons er dan ook niet van bewust dat de anderen al weer uitgeput een hele tijd op de boot zitten terwijl wij nog heerlijk ronddobberen. Maar de jongen van het hotel zwemt nog steeds met ons mee en geniet zelf ook volop. We benutten samen met hem de maximale tijd want het tij moet nauwlettend in de gaten worden gehouden. We worden dan toch teruggeroepen door de schipper. We zitten aan de andere kant van het eiland en we moeten nu écht terug vanwege het naderende laagtij. De plek voor ons hotel is al niet meer te bereiken   dus we worden 2 buren verderop in het water afgezet. Maar met de waterschoenen aan is dit een prima wandeling terug die hier dagelijks wordt gemaakt. Dat is duidelijk te zien aan het spoor door het gras. En vervolgens een stukje over het strand. Bij hoogtij liggen de hotels niet via het strand in verbinding maar liggen ze allemaal in een eigen baaitje. Deze terugtocht hadden we de voorafgaande dagen dus ook beter kunnen volgen in plaats van onze strijd tegen de stroming. Maar och, een beetje extra inspanning is ook niet verkeerd geweest om wat calorieën te verbranden van al dat lekkere eten dat ons hier wordt aangeboden. Dit is echt een mooie afsluiting van ons snorkelavontuur op Bunaken. We hebben alles gezien wat we hoopten te zien en dit maakt ons Sulawesi avontuur écht compleet!